สำหรับฝายชะลอน้ำระดับชุมชน มีรูปแบบและประเภทของฝายชะลอน้ำ ดังนี้ 1. แบบชั่วคราว อาจสร้างได้ทีละหลายๆ ฝาย ที่สร้างปิดกั้นบริเวณร่องลำห้วยขนาดเล็กบริเวณต้นน้ำ โดยใช้วัสดุธรรมชาติหาได้ง่ายในท้องถิ่นเป็นส่วนหลัก ได้แก่ กิ่งไม้ ต้นไม้ ทราย ดิน หิน และกรวด เป็นต้น สร้างสำหรับชะลอน้ำและเพิ่มความชุ่มชื้นเท่านั้น สามารถกักเก็บน้ำได้ แต่มีการซึมของน้ำผ่านฝายอยู่ตลอดเวลา หรือน้ำอาจล้นข้ามฝายลงสู่ลำห้วยสาขาอยู่บริเวณด้านล่าง เมื่อถึงฤดูน้ำหลากอาจเกิดความเสียหายทั้งหมด เพื่อไม่ให้มีผลกระทบต่อระบบนิเวศ และการวางไข่ของสัตว์น้ำ ฝายชะลอน้ำชั่วคราวมีหลายรูปแบบ ก่อสร้างเรียบง่ายตามภูมิปัญญาดั้งเดิมแต่ละท้องถิ่นและสภาพความเหมาะสมของพื้นที่ มีอายุการใช้งาน 1-2 ปี เช่น - ก่อสร้างด้วยท่อนไม้ขนาบด้วยหิน - ก่อสร้างด้วยท่อนไม้ขนาบด้วยถุงบรรจุดินหรือทราย - ก่อสร้างแบบคอกหมูแกนดินอัดขนาบด้วยหิน - ก่อสร้างแบบเรียงด้วยหินแบบง่าย - ก่อสร้างแบบคอกหมูหินทิ้ง - ก่อสร้างแบบคอกหมูถุงทรายซีเมนต์ - ก่อสร้างแบบหลักคอนกรีตหินทิ้ง - ก่อสร้างแบบถุงทรายซีเมนต์ - ก่อสร้างแบบคันดิน - ก่อสร้างแบบหลักไม้ไผ่ สานขัดกันแบบภูมิปัญญาชาวบ้าน 2. แบบกึ่งถาวร ที่สร้างปิดกั้นบริเวณลำห้วยสาขาบริเวณต้นน้ำ สร้างจากวัสดุจากธรรมชาติ ร่วมกับวัสดุก่อสร้าง ได้แก่ ตะแกรงลวด เหล็ก ปูนซิเมนต์ หิน ทราย ไม้แปรรูป เป็นต้น ก่อสร้างสำหรับชะลอ กัก เก็บน้ำ แต่ก็มีการซึมของน้ำผ่านฝาย หรือซึมลอดใต้ตัวฝายได้ และน้ำสามารถล้นข้ามฝายลงสู่ลำห้วยที่อยู่บริเวณด้านล่าง อาจมีช่องหรือท่อสำหรับการระบายตะกอนที่ตกทับถมบริเวณเหนือฝาย เพื่อรักษาระบบนิเวศ ฝายชะลอน้ำกึ่งถาวรมีหลายรูปแบบ ตามแต่ละท้องถิ่นหรือภูมิภาคและสภาพความเหมาะสมของพื้นที่ มีอายุการใช้งาน 2-5 ปี - ก่อสร้างแบบหินเรียง - ก่อสร้างแบบหินทิ้งบรรจุกล่องลาดตาข่าย หรือตาข่ายพลาสติกแข็ง - ก่อสร้างแบบหินก่อ 3. แบบถาวร เป็นแบบคอนกรีต ซึ่งต้องใช้ค่าใช้จ่ายในการก่อสร้างสูง ใช้สร้างปิดกั้นลำน้ำบริเวณลำห้วยหลัก สร้างจากวัสดึในการก่อสร้างเป็นหลัก ได้แก่ คอนกรีต ลวดเหล็ก เหล็กเสริม หินใหญ่ กรวดทราย เป็นต้น มีการออกแบบตามหลักวิชาการ มีความมั่นคง แข็งแรง สามารถต้านทานแรงดันของน้ำ ทนทานต่อการกัดเซาะของน้ำได้ และต้องคำนึงถึงผลกระทบกับสภาพแวดล้อม เช่น น้ำล้นตลิ่ง การกัดเซาะท้ายน้ำ และป้องกันผลระบบนิเวศอย่างถาวร ฝายชะลอน้ำถาวรจึงมีอายุการใช้งานยืนยาว ถ้าได้รับการซ่อมปรับปรุงบำรุงรักษาอยู่เสมอ จะใช้งานได้ตลอดไป อายุการใช้งานมากกว่า 5-10 ปีขึ้นไป ส่วนบันไดปลา มีรูปแบบทั่ว ๆ ไปที่นิยม คือ - แบบ Simple Sluice หรือ Inclined Chute เป็นแบบง่าย ๆ คล้ายรางระบายน้ำ จะมีอุปกรณ์ลดความเร็วของกระแสน้ำ หรือห้วงพักเหนื่อยของปลาไว้ด้วยหรือไม่ก็ได้ เหมาะสําหรับเขื่อนที่ไม่สูงนักและปลาที่มีขนาดเล็กเท่านั้น - แบบ Pool Type เป็นแบบที่นิยมใช้กันกว้างขวางกว่าแบบอื่น ๆ ประกอบด้วย ห้วงพักน้ำเรียงรายติดต่อกัน ที่ก้นรางอาจมีท่อระบายน้ำเล็ก ๆ เชื่อมต่อระหว่างแต่ละห้วงพักน้ำไว้ด้วยก็ได้ ใช้ได้ผลดีกับปลาที่แข็งแรง ว่องไว - แบบ Denil Type เป็นแบบที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับ Pool Type แต่มีขนาดเล็กกว่า และการติดตั้งแผงลดความเร็วของน้ำ ผิดกันคือ แบบนี้แผงลดความเร็วน้ำจะติดตั้งเอนไปข้างหน้าสู่กระแสน้ำ จะทําใหกระแสน้ำม้วนกลับลงเบื้องล่าง ช่วยลดความเร็วของน้ำบริเวณนี้ ปลาสามารถว่ายผ่านได้สะดวกขึ้น ใช้ได้ผลดีกับปลาแซลมอน - แบบ Fish Look ประกอบด้วยประตูบังคับน้ำที่ต้องอาศัยเครื่องจักรกลช่วยทุ่นแรงในการปฏิบัติงาน เหมาะสําหรับเขื่อนสูงๆ ที่สร้างในเนื้อที่จํากัด - แบบ Deep Baffle Channel ช่วยให้ปลาสามารถเดินทางผ่านน้ำตกที่สูงชัน และกระแสน้ำไหลเชี่ยวจัดได้ สามารถดูรูปแบบประกอบได้ที่ข้อมูลเพิ่มเติม : บันไดปลา (FISH LADDER) ซึ่งรูปแบบ แผนภาพ รูปภาพตัวอย่าง สามารถอ่านเพิ่มเติมได้จากข้อมูลเพิ่มเติมและไฟล์แนบด้านล่างค่ะ