รายงาน การบรรยายให้เกษตรกรจังหวัดฉะเชิงเทรา เรื่องการเกิดผลลีบในมะพร้าว
วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2568

ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร กำแพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ นครปฐม โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร. กฤษณา กฤษณพุกต์ และ รองศาสตราจารย์ ดร. เกียรติสุดา เหลืองวิลัย ได้รับเชิญจาก สำนักงานเกษตรจังหวัดฉะเชิงเทรา ให้ร่วมบรรยายใน หลักสูตรเพิ่มประสิทธิภาพด้วยนวัตกรรมการผลิตไม้ผลยืนต้น ระหว่างวันที่ 17-21 กุมภาพันธ์ 2568 โดยมีเนื้อหาที่เกี่ยวข้องกับ การผลิต การป้องกันโรคแมลง และตลาดของมะพร้าวน้ำหอม โดยเกษตรกรผู้เข้าร่วมอบรมมาจาก 3 อำเภอหลัก ได้แก่ อำเภอเมือง อำเภอบางคล้า และอำเภอคลองเขื่อน โดยแบ่งเป็น 2 รุ่นๆ ละประมาณ 25 คน

วัตถุประสงค์ของการอบรม

1. ให้ความรู้เกี่ยวกับ การผลิตมะพร้าวน้ำหอม อย่างมีประสิทธิภาพ
2. แนะนำ แนวทางป้องกันและจัดการปัญหามะพร้าวผลลีบ ซึ่งเป็นปัญหาสำคัญในช่วงที่ผ่านมา
3. สร้างความเข้าใจเกี่ยวกับ การทำสวนมะพร้าวอย่างยั่งยืน
4. ส่งเสริมให้เกษตรกรสามารถ เผยแพร่ความรู้ที่ได้รับไปยังกลุ่มของตน

รายละเอียดการอบรม การบรรยายของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์เน้นไปที่ ปัญหามะพร้าวผลลีบ (มะพร้าวทุย) และแนวทางการจัดการสวนมะพร้าวอย่างยั่งยืน โดยจัดขึ้น 2 วัน ได้แก่

• วันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2568 ณ สำนักงานเกษตรจังหวัดฉะเชิงเทรา อำเภอบางคล้า
• วันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2568 ณ องค์การบริหารส่วนตำบลคลองเขื่อน อำเภอคลองเขื่อน

ทั้งสองวันมีเกษตรกรให้ความสนใจเป็นจำนวนมาก เนื่องจากปัญหาดังกล่าวเป็นปัญหาสำคัญในปีที่ผ่านมา และได้รับการสนับสนุนจาก สำนักงานเกษตรจังหวัดฉะเชิงเทรา ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการเข้าถึงเกษตรกร

ข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับมะพร้าวในจังหวัดฉะเชิงเทรา

วันที่ 17 กุมภาพันธ์ 2568 การอบรมเริ่มต้นด้วยการกล่าวเปิดงานโดย คุณดนัย ปัญจพิทยากุล (เกษตรจังหวัดฉะเชิงเทรา) ซึ่งได้ให้ข้อมูลเกี่ยวกับ สถานการณ์การปลูกมะพร้าวในจังหวัดฉะเชิงเทรา ดังนี้

• มะพร้าวแกง (ต้นใหญ่) 4,000 ไร่
• มะพร้าวอ่อน (มะพร้าวน้ำหอม) 9,000 ไร่
• มะพร้าวน้ำหอมบางคล้า ได้รับการขึ้นทะเบียน สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) เมื่อปี 2563
• ความหวานเฉลี่ยของมะพร้าวน้ำหอมอยู่ที่ 7-8 บริกซ์
• ปัจจุบัน พื้นที่ทำการเกษตรกำลังถูกแทนที่ด้วยหมู่บ้านจัดสรรและนากุ้ง

ปัญหาที่พบในการปลูกมะพร้าวและสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลง

1. ปัญหาโลกร้อนและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ส่งผลให้ผลผลิตมะพร้าวในปี 2567 ลดลงกว่าครึ่ง
2. มะพร้าวผลลีบ เป็นปัญหาหลักที่พบในพื้นที่ภาคกลาง เช่น บ้านแพ้วและดำเนินสะดวก
3. เกษตรกรสูงวัย เพิ่มขึ้น และไม่มีผู้สืบทอดอาชีพ
4. ฝุ่นละอองขนาดเล็ก (PM 2.5) เพิ่มขึ้นจากการเผานาข้าว
5. ปัญหาการขาดแคลนน้ำในพื้นที่นอกเขตชลประทาน ซึ่งเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการปลูกมะพร้าว

การแลกเปลี่ยนประสบการณ์จากเกษตรกร

1. คุณวรพจน์ กุศลสงเคราะห์กุล เจ้าของ สวนลุงแดง ซึ่งเป็นเกษตรกรผู้เชี่ยวชาญด้านมะพร้าว
2. คู่สามีภรรยาที่ลาออกจากงานประจำ มาทำสวนมะพร้าวเต็มตัว และเป็นผู้ติดตามการอบรมของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
3. เกษตรกรจากอำเภอคลองเขื่อน ที่มีภูมิหลังแตกต่างกัน เช่น อดีตวิศวกร และอาจารย์มหาวิทยาลัยที่เกษียณแล้ว

ประเด็นสำคัญจากการอบรมวันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2568

• เกษตรกรจากอำเภอคลองเขื่อนมีความกระตือรือร้นในการเรียนรู้และซักถาม
• มีผู้เข้าร่วมอบรมที่มีความสนใจนำเทคโนโลยีใหม่ ๆ มาใช้ในสวนมะพร้าว
• ปัญหาใหญ่ของอำเภอคลองเขื่อน คือ ขาดแคลนน้ำในพื้นที่นอกเขตชลประทาน
• เกษตรกรส่วนใหญ่มีอาชีพเสริม เช่น ปลูกมะม่วง หรือเลี้ยงกุ้ง ทำให้ขาดการดูแลสวนมะพร้าวอย่างต่อเนื่อง
• สถานที่อบรมมีปัญหาเรื่องเสียง เนื่องจากเป็นอาคารเปิดโล่ง ทำให้ต้องใช้เสียงดังมาก

ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ

1. ควรมีการ วิจัยและพัฒนาแนวทางแก้ปัญหามะพร้าวผลลีบ อย่างต่อเนื่อง
2. ควรมี การจัดการน้ำที่ดี สำหรับสวนมะพร้าว โดยเฉพาะพื้นที่นอกเขตชลประทาน
3. ควร สนับสนุนเกษตรกรรุ่นใหม่ ให้มีความรู้และนำเทคโนโลยีสมัยใหม่มาใช้ในการเกษตร

ควรมีมาตรการป้องกันการบุกรุกพื้นที่เกษตรกรรม เพื่อรักษาพื้นที่ปลูกมะพร้าวให้คงอยู่

มะพร้าวเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของประเทศไทย อย่างไรก็ตาม ปัญหาการเกิดผลลีบในมะพร้าวเป็นหนึ่งในปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อผลผลิตและรายได้ของเกษตรกร การบรรยายในครั้งนี้มุ่งเน้นการให้ความรู้เกี่ยวกับสาเหตุของการเกิดผลลีบ ตลอดจนแนวทางการจัดการป้องกันและลดความเสียหาย

การเกิดผลลีบในมะพร้าว

ธรรมชาติของการเกิดผลลีบ

อาจารย์กฤษณาได้อธิบายว่าการเกิดผลลีบในมะพร้าวเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ เช่นเดียวกับไม้ผลชนิดอื่น มีรายงานจากประเทศอินเดียว่ามะพร้าวแกงสามารถเกิดผลลีบได้ถึง 8-14% ซึ่งถือว่าเป็นเรื่องปกติ

ความสัมพันธ์ของอุณหภูมิและการเกิดผลลีบ

• จากการศึกษาข้อมูลอุณหภูมิของจังหวัดราชบุรี ตั้งแต่ปี 2556 พบว่าอุณหภูมิเฉลี่ยอยู่ที่ 32.3°C และมีแนวโน้มสูงขึ้นทุกปี
• ในปี 2558 อุณหภูมิเพิ่มขึ้นเป็น 34°C และเริ่มพบปัญหาผลลีบมากขึ้น
• ข้อมูลจากการติดตามต้นมะพร้าวอายุ 8 ปี จำนวน 400 ต้น ในอำเภอดำเนินสะดวก ระหว่างปี 2559-2561 พบว่าอัตราการเกิดผลลีบสูงสุดในปี 2559 อยู่ที่ 8.5% และลดลงเหลือ 3% และ 1.8% ในปี 2560 และ 2561 ตามลำดับ
• พบว่าช่วงเวลาที่มีผลลีบมากที่สุดคือเดือนธันวาคมและมกราคม ในขณะที่ฤดูฝนมักไม่พบผลลีบ 

อิทธิพลของสภาพภูมิอากาศต่อการเกิดผลลีบ

3.1 ผลกระทบของปรากฏการณ์ลานีญ่าและเอลนีโญ

• ปี 2560-2561 อุณหภูมิลดลงเนื่องจากปรากฏการณ์ลานีญ่า (สภาพอากาศเย็นและชื้น) ทำให้ผลลีบลดลง
• ปี 2567 อุณหภูมิสูงขึ้นถึง 35.5°C เนื่องจากปรากฏการณ์เอลนีโญ (อากาศร้อนและแห้งแล้ง) ส่งผลให้เกิดผลลีบมากที่สุด โดยอุณหภูมิสูงสุดของจังหวัดราชบุรีเกิน 40°C และอัตราการเกิดผลลีบอาจสูงเกิน 50%

ข้อมูลจากจังหวัดสมุทรสาคร

• พบว่าการเกิดผลลีบเริ่มเร็วกว่าปกติ โดยมีอัตราเพิ่มขึ้นจาก 15% ในเดือนตุลาคม 2567 เป็น 80% ในเดือนกุมภาพันธ์ 2568
• การศึกษาของ รศ. ดร. เกียรติสุดา เหลืองวิลัย พบว่าผลลีบเริ่มปรากฏตั้งแต่เดือนกรกฎาคม 2567 และความเสียหายใกล้เคียงกับจังหวัดสมุทรสาคร
• สวนที่มีการจัดการที่ดี พบว่าผลลีบเกิดช้ากว่าและในอัตราที่ต่ำกว่า

สาเหตุของการเกิดผลลีบ

การสังเคราะห์ด้วยแสงลดลง

• อุณหภูมิสูงทำให้ปากใบปิด ส่งผลให้ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ไม่สามารถเข้าสู่กระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสงได้
• ความชื้นในดินลดลง ทำให้พืชดูดน้ำและธาตุอาหารได้น้อยลง
• เกิดการขาดธาตุอาหารชั่วคราว ซึ่งจำเป็นต่อการพัฒนาของผลมะพร้าว

ปัญหาการผสมเกสร

• อุณหภูมิสูงทำให้ดอกตัวผู้และตัวเมียมีลักษณะผิดปกติ
• ระยะเวลาการผสมสั้นลง ส่งผลให้การผสมเกสรไม่สมบูรณ์

แนวทางการลดปัญหาผลลีบ

การให้น้ำและจัดการความชื้น

• รดน้ำให้เพียงพอและสม่ำเสมอ โดยเฉพาะในช่วงอากาศร้อนจัด
• ใช้ระบบพ่นละอองน้ำเพื่อช่วยลดอุณหภูมิในสวน
• คลุมดินด้วยวัสดุอินทรีย์ เช่น ทางมะพร้าว เพื่อรักษาความชื้น
• ปลูกพืชแซมและพืชคลุมดินเพื่อช่วยให้ดินชุ่มชื้น
• ขังน้ำในท้องร่องให้สูงขึ้นเพื่อลดความแห้งแล้ง

การจัดการธาตุอาหาร

• ใส่ปุ๋ยธาตุอาหารให้เพียงพอ โดยเฉพาะธาตุอาหารรองและเสริม
• ใช้จุลินทรีย์ปรับโครงสร้างดินและเพิ่มความสามารถในการดูดซึมธาตุอาหาร
• ศึกษาการใช้สารช่วยเก็บความชื้นในดิน

การจัดการผสมเกสร

• ศึกษาวิธีการช่วยผสมเกสรเพื่อเพิ่มโอกาสการติดผล
• ควบคุมสภาพแวดล้อมเพื่อให้ดอกตัวผู้และตัวเมียมีความพร้อมในการผสมเกสร

บทสรุป

จากการศึกษาพบว่าการเกิดผลลีบในมะพร้าวมีความสัมพันธ์โดยตรงกับอุณหภูมิที่สูงขึ้น โดยเฉพาะในช่วงเอลนีโญที่ส่งผลให้การสังเคราะห์ด้วยแสงลดลง การขาดธาตุอาหารชั่วคราว และปัญหาการผสมเกสร แนวทางการลดปัญหาผลลีบควรมุ่งเน้นไปที่การจัดการน้ำ ธาตุอาหาร และการควบคุมสภาพแวดล้อมของสวนมะพร้าวให้เหมาะสม

เรียบเรียงโดย
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร. กฤษณา กฤษณพุกต์
ภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร กำแพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ นครปฐม