สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) ภายใต้การกำกับของกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) เร่งแก้ปัญหาฝุ่นพิษ PM2.5 ที่ยังคงก่อความเดือดร้อนอย่างต่อเนื่อง โดย สกสว. มีหน้าที่จัดสรรงบประมาณวิจัยจากกองทุนส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (ววน.)

ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ สกสว. ทำงานร่วมกับสำนักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) และสำนักงานจังหวัดเชียงใหม่ โดยใช้งานวิจัยและนวัตกรรมเพื่อลดไฟในพื้นที่ป่าและพื้นที่เกษตร การใช้ Big Data เพื่อช่วยจังหวัดบริหารจัดการและรับมือสถานการณ์วิกฤติ รวมถึงการใช้กระบวนการวิจัยเพื่อจัดทำแผนแก้ปัญหาฝุ่น PM2.5 ร่วมกับกลไกภาคี PES (Payment for Ecosystem Service) เพื่อขจัดปัญหาที่ต้นตอของแหล่งกำเนิดฝุ่น และสร้างองค์ความรู้ให้กับประชาชนในพื้นที่

จากการสำรวจพบว่า 65% ของพื้นที่เผาไหม้มาจากพื้นที่ป่า โดยกว่าครึ่งหนึ่งเกิดจากการเผาเพื่อหาของป่า ส่วนที่เหลือมาจากพื้นที่เกษตร เช่น นาข้าว ไร่ข้าวโพด ไร่หมุนเวียน และไร่อ้อย ซึ่งเชื่อมโยงโดยตรงกับปากท้องของชุมชน

บ้านม้งดอยปุย โมเดลต้นแบบจัดการป่าอย่างยั่งยืน หนึ่งในโมเดลความสำเร็จในการจัดการปัญหาไฟป่าคือ “บ้านม้งดอยปุย” ซึ่งอดีตเคยมีปัญหา แต่ปัจจุบันสามารถจัดการปัญหาได้ด้วยกลยุทธ์ 3 ประสาน คือ “รัฐ-เอกชน-ชุมชน”

พ่อหลวงไตรภพ แสนยาเกียรติคุณ ผู้ประสานงานเครือข่ายสิ่งแวดล้อมม้งดอยสุเทพ-ปุย เล่าว่า ชุมชนดูแลป่าต้นน้ำมากว่า 20 ปี ความสำเร็จของชุมชนในการจัดการป่าและป้องกันไฟป่า แม้จะมีความท้าทายในการจัดการที่ดินและการสร้างรายได้จากเศษวัสดุเกษตร แต่ชุมชนก็สามารถพัฒนาแนวทางที่ยั่งยืนได้ ด้วยกลยุทธ์ 3 ประสาน รัฐ-เอกชน-ชุมชน

4 มาตรการเด็ด พลิกวิกฤตสู่โอกาส
1. แปลงรวม โมเดลใหม่จัดการป่าชุมชน ไม่ให้กรรมสิทธิ์เฉพาะบุคคล แต่ส่งเสริมการดูแลร่วมกัน
2. PM2.5 Free มาตรฐานใหม่รับรองผลผลิตปลอดฝุ่นพิษ สร้างมูลค่าเพิ่มให้เกษตรกร
3. แปรรูปเศษวัสดุเกษตรเป็นพลังงานและอาหารสัตว์ สร้างรายได้ทดแทนการเผา
4. สิทธิประโยชน์ทางภาษีสำหรับเอกชนที่ร่วมอนุรักษ์ป่า

อนาคตอากาศสะอาดที่เป็นไปได้ สู่อนาคตที่ยั่งยืน นักวิจัยในพื้นที่เล่าถึงประสบการณ์การทำงานร่วมกับชาวบ้านว่า “การแก้ปัญหาฝุ่นต้องเริ่มจากการเข้าใจวิถีชีวิตของชุมชน เมื่อเขามีทางเลือกในการสร้างรายได้ที่ไม่ต้องพึ่งการเผา ปัญหาก็จะค่อย ๆ คลี่คลาย”

แม้จะยังมีความท้าทายอีกมาก แต่ความร่วมมือจากทุกภาคส่วนกำลังสร้างความเปลี่ยนแปลงที่เป็นรูปธรรม การผสานพลังระหว่างภูมิปัญญาท้องถิ่น นวัตกรรมการวิจัย และกลไกทางเศรษฐกิจ กำลังนำพาประเทศไทยสู่อนาคตที่มีอากาศสะอาดและทรัพยากรที่ยั่งยืน

สูดลมหายใจสะอาด บ้านม้งดอยปุย
บ้านม้งดอยปุย เป็นหมู่บ้านของชาวเขาเผ่าม้ง ตั้งอยู่บนดอยปุย ในพื้นที่ของอุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ปุย ต.สุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ ถัดจากพระตำหนักภูพิงค์ราชนิเวศน์ขึ้นไป 4 กิโลเมตร มีอากาศเย็นตลอดทั้งปี บรรยากาศดี อากาศบริสุทธิ์ สดชื่น และน่าอยู่ มองไปรอบ ๆ หมู่บ้านจะเห็นวิวทิวทัศน์เป็นภูเขาหรือดอยลูกอื่น ๆ ซึ่งเป็นภาพที่สวยงามมาก นอกจากความงามของธรรมชาติและอากาศที่สดชื่นแล้ว ที่นี่ยังมีวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ และวัฒนธรรมต่าง ๆ ของชาวเขาเผ่าม้งให้ได้ศึกษา รวมไปถึงการแต่งกาย อาหารการกิน ซึ่งเป็นวิถีชีวิตที่เรียบง่าย

ปัจจุบัน บ้านม้งดอยปุย ถือเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่น่าสนใจ สำหรับผู้ต้องการมาพักผ่อน ดื่มด่ำกับธรรมชาติ และสูดอากาศบริสุทธิ์ พร้อมซึมซับวัฒนธรรมที่มีเอกลักษณ์ของชาวม้ง