ฮอร์โมนพืช หรือที่เรียกว่า สารควบคุมการเจริญเติบโต (PGRs) เป็นสารเคมีที่ทำหน้าที่ควบคุมการเจริญเติบโต พัฒนาการ และการตอบสนองต่อสิ่งแวดล้อมของพืช

✔️Auxins (อ๊อกซิน)

ส่งเสริมการเจริญเติบโต และการแบ่งเซลล์ โดยเฉพาะที่ปลายยอดของพืช

ควบคุมการตอบสนองของพืชต่อแสง

✔️ Cytokinins (ไซโทไคนิน)

ส่งเสริมการแบ่งเซลล์ และการเจริญเติบโตด้านข้างในพืช

ช่วยในการแบ่งเซลล์อย่างรวดเร็วในเมล็ดและผล

✔️ Gibberellins (จิบเบอเรลลิน)

ช่วยในการทำลายภาวะพักตัว ในเมล็ดและตา

สามารถใช้ในการผลิตผลไม้ที่ไม่มีเมล็ด

✔️ Abscisic acid (แอบซิสซิก แอซิด)

ส่งเสริมภาวะพักตัว ในเมล็ดและตา

ช่วยในการเหี่ยวแห้งและการร่วงหล่นของใบ

✔️ Ethylene (เอทิลีน)

ส่งเสริมการสุกของผลไม้

✔️ Brassinosteroids (บราสซิโนสเตียรอยด์)

ส่งเสริมการยืดตัว และการแบ่งเซลล์ ซึ่งช่วยในการเจริญเติบโตและพัฒนาการของพืช

เพิ่มความทนทานของพืชต่อความร้อน ความเย็น และความเค็ม

✔️ Nitric oxide (NO) (ไนตริกออกไซด์)

ทำหน้าที่เป็นสัญญาณในกระบวนการฮอร์โมนและการตอบสนองต่อความเครียด เช่น การปิดปากใบ การพัฒนาราก การงอกเมล็ด การตรึงไนโตรเจน การตายของเซลล์ และการตอบสนองต่อความเครียด

✔️ Triacontanol (ไตรคอนทานอล)

เป็นแอลกอฮอล์ไขมันที่ทำหน้าที่เป็น สารกระตุ้นการเจริญเติบโต โดยเฉพาะในการเริ่มต้นการแตกกิ่งใหม่ในตระกูลกุหลาบ

การจำแนกฮอร์โมนพืชตามลักษณะการใช้งาน

1. ฮอร์โมนกระตุ้นการเจริญเติบโตและพัฒนาการของพืช

• Auxins (อ๊อกซิน): ช่วยเร่งการเจริญเติบโตของยอด กระตุ้นการแบ่งเซลล์และยืดตัวของเซลล์
• Cytokinins (ไซโทไคนิน): กระตุ้นการแบ่งเซลล์และการพัฒนาโครงสร้างของพืช
• Gibberellins (จิบเบอเรลลิน): ช่วยกระตุ้นการงอกของเมล็ด ยืดลำต้น และกระตุ้นการออกดอก
• Brassinosteroids (บราสซิโนสเตียรอยด์): ช่วยเพิ่มความแข็งแรงของพืช และช่วยให้ทนต่อสภาวะแวดล้อมที่รุนแรง
• Triacontanol (ไตรคอนทานอล): ช่วยเร่งการแตกกิ่งและการพัฒนาของใบ

2. ฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับการสุกและการพักตัวของพืช

• Abscisic acid (แอบซิสซิก แอซิด): ส่งเสริมการพักตัวของเมล็ดและตา ควบคุมการปิดปากใบเมื่อขาดน้ำ
• Ethylene (เอทิลีน): กระตุ้นการสุกของผลไม้ และช่วยเร่งการร่วงหล่นของใบ

3. ฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับความเครียดและการตอบสนองต่อสิ่งแวดล้อม

• Nitric oxide (NO) (ไนตริกออกไซด์): ช่วยควบคุมกระบวนการตอบสนองของพืชต่อความเครียด เช่น การปิดปากใบ และการตรึงไนโตรเจน

การใช้สารควบคุมการเจริญเติบโตของพืช (PGRs) ในการเกษตร

PGRs ถูกนำมาใช้ในการเกษตรเพื่อควบคุมและปรับปรุงลักษณะของพืชให้เหมาะสมกับความต้องการทางการผลิต เช่น

✅ กระตุ้นการแตกรากและการเจริญเติบโตของต้นอ่อน – ใช้ออกซิน เพื่อเร่งการแตกรากของกิ่งปักชำและการปลูกพืชเพาะเนื้อเยื่อ
✅ เพิ่มผลผลิตและขนาดของผลไม้ – ใช้ จิบเบอเรลลิน เพื่อเพิ่มขนาดผลไม้ เช่น องุ่น และแตงโม
✅ ควบคุมการออกดอกและติดผล – ใช้ ไซโทไคนิน และ จิบเบอเรลลินเพื่อกระตุ้นการออกดอกในพืชบางชนิด เช่น ข้าวและอ้อย
✅ ชะลอหรือเร่งการสุกของผลไม้ – ใช้ เอทิลีน เพื่อเร่งการสุก หรือ แอบซิสซิก แอซิด เพื่อยืดอายุของผลผลิต
✅ เพิ่มความทนทานต่อสภาวะอากาศที่รุนแรง – ใช้ บราสซิโนสเตียรอยด์ และ ไนตริกออกไซด์ เพื่อช่วยให้พืชทนต่อความร้อน ความเย็น หรือความเค็มของดิน

กลไกของฮอร์โมนแต่ละชนิด

ฮอร์โมนพืชทำงานโดยการจับกับตัวรับสัญญาณภายในเซลล์และส่งสัญญาณเพื่อกระตุ้นกระบวนการต่าง ๆ ในพืช

🔹 Auxins: ทำให้เซลล์ขยายตัวโดยกระตุ้นให้ผนังเซลล์คลายตัวผ่านเอนไซม์ Expansin
🔹 Cytokinins: กระตุ้นการแบ่งเซลล์โดยมีปฏิสัมพันธ์กับอ๊อกซิน
🔹 Gibberellins: ควบคุมการสังเคราะห์โปรตีนที่เกี่ยวข้องกับการยืดตัวของเซลล์
🔹 Abscisic acid: กระตุ้นการเปิด-ปิดของปากใบโดยควบคุมระดับไอออนโพแทสเซียม
🔹 Ethylene: ควบคุมการสุกของผลไม้ผ่านการกระตุ้นเอนไซม์ที่เกี่ยวข้องกับการสลายเซลลูโลส

ตัวอย่างการใช้ PGRs ในไม้ผล

การใช้ สารควบคุมการเจริญเติบโตของพืช (PGRs) ในไม้ผลมีบทบาทสำคัญในการเพิ่มผลผลิต ควบคุมการออกดอก ติดผล และปรับปรุงคุณภาพของผลไม้ โดยสามารถแบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ ดังนี้

1. กระตุ้นการออกดอกและติดผล

✅ มะม่วง – ใช้ พาโคลบิวทราโซล (Paclobutrazol) เพื่อยับยั้งการเจริญเติบโตของกิ่งและส่งเสริมการออกดอก
✅ ลำไย – ใช้ โพแทสเซียมคลอเรต (KClO₃) เพื่อกระตุ้นให้ต้นลำไยออกดอกในช่วงที่ต้องการ
✅ องุ่น – ใช้ ไฮโดรเจนไซยาไนด์ (HCN) หรือไธโอเรีย (Thiourea) เพื่อกระตุ้นการแตกตาและออกดอก

✅ ทุเรียน – ใช้ โพแทสเซียมคลอเรต (KClO₃) และ ไธโอเรีย (Thiourea) เพื่อกระตุ้นการออกดอกเร็วขึ้น
✅ ลองกอง – ใช้ จิบเบอเรลลิน (Gibberellins, GA₃) เพื่อกระตุ้นการออกดอกและลดปัญหาการออกดอกไม่พร้อมกัน
✅ เงาะ – ใช้ อ๊อกซิน (NAA) และ จิบเบอเรลลิน (GA₃) เพื่อช่วยให้ดอกติดผลดีขึ้นและลดการหลุดร่วงของผลอ่อน

2. เพิ่มขนาดผลและป้องกันการหลุดร่วง

✅ องุ่น – ใช้ จิบเบอเรลลิน (Gibberellins, GA₃) เพื่อเพิ่มขนาดผลและยืดช่อองุ่นให้มีระยะห่างพอเหมาะ
✅ มะนาว – ใช้ อ๊อกซิน (NAA, 2,4-D) เพื่อป้องกันการหลุดร่วงของดอกและผลอ่อน
✅ ส้ม – ใช้ ไซโทไคนิน (Cytokinins, CPPU) เพื่อช่วยเพิ่มขนาดของผลส้มให้ใหญ่ขึ้น

✅ ทุเรียน – ใช้ ไซโทไคนิน (Cytokinins, CPPU) เพื่อเพิ่มขนาดของผลและทำให้เนื้อแน่นขึ้น
✅ ลองกอง – ใช้ จิบเบอเรลลิน (GA₃) เพื่อช่วยให้ผลโตขึ้น และมีผิวเรียบสวย
✅ เงาะ – ใช้ จิบเบอเรลลิน (GA₃) เพื่อช่วยให้ผลเงาะมีขนาดใหญ่และขนยาวขึ้น

3. เร่งหรือชะลอการสุกของผลไม้

✅ กล้วย – ใช้ เอทิลีน (Ethylene, Ethrel) เพื่อเร่งการสุกของผลกล้วยสำหรับการจำหน่าย
✅ มะม่วง – ใช้ เอทิลีน เพื่อเร่งการสุก หรือใช้ แอบซิสซิก แอซิด (ABA) เพื่อยืดอายุของผลบนต้น
✅ ลำไย – ใช้ จิบเบอเรลลิน (GA₃) เพื่อชะลอการสุกของผล ทำให้สามารถเก็บเกี่ยวได้ในช่วงที่ตลาดต้องการ

✅ ทุเรียน – ใช้ แอบซิสซิก แอซิด (ABA) เพื่อช่วยให้ผลสุกสม่ำเสมอ หรือลดการหลุดร่วงของผลก่อนเก็บเกี่ยว
✅ ลองกอง – ใช้ เอทิลีน (Ethylene, Ethrel) เพื่อเร่งการสุกของผลลองกองให้พร้อมเก็บเกี่ยวในช่วงเวลาที่ต้องการ
✅ เงาะ – ใช้ เอทิลีน เพื่อกระตุ้นให้ผลสุกเร็วขึ้น และช่วยให้สีเปลือกแดงสดมากขึ้น

4. ควบคุมรูปทรงและการแตกกิ่งของต้นไม้

✅ แอปเปิล – ใช้ ไตรโคนาทอล (Triacontanol) เพื่อกระตุ้นการแตกกิ่งใหม่และเพิ่มพื้นที่ใบ
✅ มะม่วง – ใช้ อ๊อกซิน (Auxins, NAA) เพื่อควบคุมการแตกกิ่งและปรับรูปทรงต้นให้เหมาะสม

✅ ทุเรียน – ใช้ ไตรโคนาทอล (Triacontanol) เพื่อกระตุ้นการแตกกิ่งใหม่ เพิ่มพื้นที่ใบ และเร่งการเจริญเติบโตของต้นอ่อน
✅ ลองกอง – ใช้ อ๊อกซิน (Auxins, NAA) เพื่อควบคุมการแตกกิ่งและการเติบโตของกิ่ง
✅ เงาะ – ใช้ บราสซิโนสเตียรอยด์ (Brassinosteroids, BRs) เพื่อช่วยให้ต้นแข็งแรงและทนต่อสภาพแวดล้อมที่แปรปรวน

5. เพิ่มความทนทานต่อสภาพแวดล้อม

✅ ทุเรียน – ใช้ ไนตริกออกไซด์ (NO) และ บราสซิโนสเตียรอยด์ (BRs) เพื่อช่วยให้ทุเรียนทนต่อความร้อนและความเค็มของดิน
✅ ลองกอง – ใช้ แอบซิสซิก แอซิด (ABA) เพื่อช่วยให้ต้นลองกองทนต่อสภาพแล้งและลดการคายน้ำ
✅ เงาะ – ใช้ ไซโทไคนิน (Cytokinins) เพื่อช่วยให้ใบและผลเงาะทนต่อความเครียดจากสภาพอากาศแปรปรวน

✅ ทุเรียน – ใช้ บราสซิโนสเตียรอยด์ (Brassinosteroids, BRs) เพื่อช่วยให้ต้นทุเรียนทนต่อความร้อนและความเค็มของดิน
✅ มังคุด – ใช้ ไนตริกออกไซด์ (NO) เพื่อช่วยให้พืชทนต่อภาวะน้ำท่วมและลดความเสียหายของผล