มะระขี้นก เป็นผักพื้นบ้านของไทยกินกันมาตั้งแต่สมัยโบราณ คนส่วนใหญ่มักจะคุ้นเคยกับมะระจีนที่มีขายกันตามตลาดสดและซูเปอร์มาร์เก็ตมากกว่ามะระขี้นกและมะระขี้นกเป็นผักพื้นบ้านที่ขึ้นตามธรรมชาติ หาเก็บกินได้ง่ายทั่วไป มีรสชาติที่ขม นิยมกินกันเฉพาะในหมู่ผู้ใหญ่และผู้สูงวัย โดยส่วนมากจะนิยมกินี้เป็นยาสมุนไพรและยาอายุวัฒนะมากกว่าจะกินี้เป็นผักเหมือนผักชนิดอื่น ๆ โดยทั่วไปมะระอ่อนผลที่มีขนาดเล็กมากและลูกใหญ่สุดไม่เกินหัวแม่มือแต่ส่วนใหญ่มีประมาณปลายนิ้วชี้เท่านั้น มะระขี้นกลูกใหญ่ต้องรอผลแก่สักหน่อย ลูกจะโตขึ้นโดยมีขนาดประมาณลูกมะปรางขนาดย่อม ๆ แต่มะระแก่จะมรีสที่ขมจัดีกว่าเดิมมาก จึงทำให้ต้องผ่าครึ่งควักไส้คว้านเมล็ดออกเสียก่อน วิธีนี้จะช่วยลดความขมลงได้ ส่วนที่อร่อยอีกอย่างของมะระขี้นกคือยอดอ่อน แต่ไม่ค่อยนิยมกินแบบผักสดเหมือนผักชนิดอื่น ๆ เพราะฤทธิ์ขมลามไปถึงตัวใบ ในช่วงเวลาใดที่มะระไม่ค่อยให้ผล ชาวบ้านจะเก็บยอดอ่อนมาลวกกินแทน ส่วนใหญ่จะนำไปจิ้มกับน้ำพริก หรือบางคนอาจนำไปใส่แกงคั่ว แกงเลียง และแกงป่า ในแถบภาคอีสานจะกินยอดมะระลวกกับปลาป่น หรือกิ่นกับลาบ บางคนนำไปใส่แกงอ่อมหน่อไม้ แกงเห็ดแบบพื้นบ้านเพื่อเพิ่มรสขมกลมกล่อมเข้มเข้าไป

ประโยชน์ทางยาของมะระขี้นกเห็นได้จากชาวโอกินาวาในประเทศญี่ปุ่นนิยมกินมะระขี้นก เพราะมีความเชือกันว่า มะระขี้นกมีส่วนช่วยให้มีอายุยืนยาวกว่าชาวญี่ปุ่นทั่วไป ส่วนในประเทศไทยเชื่อกันมายาวนานว่ามะระขี้นก มีสรรพคุณช่วยเพิ่มการเจริญอาหารนั้น เป็นเพราะว่ารสขมในเนื้อมะระเป็นตัวกระตุ้นให้น้ำย่อยออกมามาก เลยมีส่วนช่วยให้รับประทานอาหารได้เพิ่มขึ้น ด้วยเหตุนี้ผู้อาวุโสจึงชอบกินมะร ะเพราะมันทำให้รับประทานอาหารได้มากขึ้นและอร่อยยิ่งขึ้น

นอกจากช่วยการเจริญอาหารเพิ่มยิ่งขึ้นแล้วยังมีผลวิจัยว่า มะระขี้นกสามารถยับยั้งเชื่อเอซไอวี (HIV) หรือเสริมภูมิคุ้มกันของร่างกายได้ด้วย ผลทดสอบจากห้องปฏิบัติการพบว่า โปรตีนและไกลโคโปรตีนเล็กทินจากมะระขี้นกมีประโยชน์ในการรักษาผู้ป่วยโรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง แต่สารเหล่านี้ดูดซึมผ่านระบบทางเดินอาหารได้น้อยมาก การกินเป็นอาหารจึงไม่สามารถลดปริมาณเชื้อไวรัสในผู้ป่วยได้ ฉะนั้นการกินมะระขี้นกจึงน่าจะได้ประโยชน์ในการสร้างภูมิคุ้มกันเพิ่มขึ้นมากกว่าการรักษาผู้ที่ป่วย มะระขี้นกยังได้รับความนิยมใช้เป็นยาอายุวัฒนะเพิ่มภูมิคุ้มกันให้แก่ผู้ป่วยโรคมะเร็ง โดยทั่วไปคนป่วยมะเร็งนิยมใช้ผลอ่อนของมะระมาคั้น หรือปั่นเป็นน้ำดื่ม

มะระยังมีฤทธิ์ทางเป็นยาอื่น ๆ เช่น น้ำต้มรากมะระขี้นกสามารถดื่มเป็นยาลดไข้ บำรุงธาตุ เป็นยาฝาดสมาน แก้ริดสีดวงทวาร แก้บาดแผลอักเสบได้ น้ำคั้นใบดื่มเป็นยาทำให้อาเจียน บรรเทาอาการท่อน้ำดีอักเสบ แถมช่วยระบายท้องได้ดี ดอกชงกับน้ำ ดื่มแก้อาการหืดหอบ ผลของมันนอกจากกินี้เป็นยาขมช่วยเจริญอาหาร บำรุงร่างกายแล้วยังขับพยาธิ แก้ตับและม้ามอักเสบหรือจะคั้นน้ำมะระดื่มสัปดาห์ละไม่เกิน 1 แก้ว เพื่ลดระยะดับน้ำตาลในเลือดก็ได้ แต่อย่างไรก็ตาม มะระขี้นกนั้นเป็นพืชผักสมุนไพรที่มีฤทธิ์เย็น จึงไม่ควรกินต่อเนื่องกั้นี้เป็นเวลานาน ต้องเว้นระยะ กินผักอย่างอื่นสลับกันไปบ้าง เพื่อให้ร่างกายเกิดความสมดุล

เรียบเรียงเนื้อหา : นางสาว ครองขวัญ ชายลม, นางสาว สุชญา แสนเสมอ (นักศึกษาฝึกงานมหาวิทยาลัยเชียงใหม่)