มารู้จักสมุนไพร "ฟ้าทะลายโจร"
ลำต้น – ฟ้าทะลายโจรเป็นไม้ล้มลุก มีลำต้นสูงประมาณ 30-100 เซนติเมตร ลำต้นมีลักษณะเป็นสี่เหลี่ยม ผิวลำต้นมีสีเขียวเข้ม ลำต้นตั้งตรง ต้นอ่อนตั้งตรง แตกกิ่งปานกลาง มีทรงพุ่มโปร่ง ต้นโตเต็มที่แตกกิ่งมาก มีทรงพุ่มค่อนข้างหนา
ใบ – ใบฟ้าทะลายโจร ออกเป็นใบเดี่ยว ตรงข้ามกันเป็นคู่ๆบนกิ่ง มีก้านใบสั้นมากติดกิ่งหรือเกือบไม่มีก้านใบ ใบมีรูปหอกยาว โคนใบสอบแคบ ปลายใบเรียวแหลม แผ่นใบมีสีเขียวเข้ม และเป็นมัน ขนาดใบกว้างประมาณ 2-3.5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 3-6 เซนติเมตร แผ่นใบ และขอบใบเรียบ
ดอก – ดอกฟ้าทะลายโจร แทงออกเป็นช่อบริเวณซอกใบที่ปลายกิ่ง แต่ละกิ่งมีช่อดอก 4-12 ช่อ และออกด้านเดียวที่ซอกใบด้านใดด้านหนึ่ง แต่ละช่อดอก ยาวประมาณ 2.5-10 เซนติเมตร แต่ละช่อมีดอกย่อยออกเรียงกันเป็นดอกเดี่ยวหรือออกเป็นคู่ 6-12 ดอก
ดอกย่อยมีก้านช่อดอกยาว 1-5 เซนติเมตร ดอกย่อยมีขนาดเล็ก ประกอบด้วยกลีบรองดอก 5 กลีบ สีเขียว และมีขนปกคลุม มีโคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายกลีบเรียวแหลม ยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร ถัดมาเป็นกลีบดอก 4 กลีบ ประกอบด้วยกลีบดอกด้านบน 3 กลีบ แผ่นกลีบมีสีขาว และโคนกลีบด้านในมีสีม่วงประ ส่วนกลีบล่างมี 1 กลีบ ขนาดกลีบใหญ่กว่ากลีบด้านบน ขอบกลีบ และปลายกลีบงุ้มเข้าหากลางดอก แผ่นกลีบมีสีขาว มีสีม่วงประเป็นแถบยาวที่กลางกลีบ ถัดมาตรงกลางมีเกสรตัวผู้ 2 อัน ก้านเกสรยาวโผล่เหนือกลีบดอก ก้านเกสรมีสีขาว และมีขนสีขาวปกคลุม อับเกสรมีสีม่วง ถัดมาเป็นเกสรตัวเมีย 1 อัน ก้านเกสรมีสีม่วง มีขนสั้นปกคลุม และสั้นกว่าก้านเกสรตัวผู้ ส่วนด้านล่างเป็นรังไข่ 1 อัน ทั้งนี้ ดอกจะทยอยบานจากโคนช่อไปปลายช่อ
ผล – ผลฟ้าทะลายโจรมีลักษณะเป็นฝัก ฝักมีรูปทรงกระบอก คล้ายฝักต้อยติ่ง ฝักอ่อนกลม ฝักแก่มีร่องแบ่งเป็นพู 2 พู โคนฝัก และปลายฝักแหลม ฝักอ่อนมีสีเขียว เมื่อแก่เต็มที่จะเปลี่ยนเป็นสีดำ และปริแตกตามร่องในแนวยาว เพื่อให้เมล็ดร่วงลงดิน ขนาดฝักประมาณ 2-3 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 2-3 เซนติเมตร ด้านในฝักจะมีเมล็ดทรงกลมขนาดเล็ก สีน้ำตาลอมดำ จำนวนมาก ซึ่งจะเรียงอยู่ในพู 2 พู
การขยายพันธุ์
การขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด – ควรคัดเลือกเมล็ดจากฝักที่แก่จัด เมล็ดมีสีน้ำตาลแดง เมล็ดสมบูรณ์ ปราศจากโรคและแมลงทำลาย เมล็ดพัน 1 ซ้อนโต๊ะ (6.5-7กรัม) จะมีเมล็ดประมาณ 7,000 เมล็ด โดยทั่วไปเมล็ดพันธุ์ที่ดีควรมีความงอกไม่ต่ำกว่า ร้อยละ 85 เมล็ดฟ้าทลายโจรเปลือกหุ้มหนาและแข็ง และมีสภาพภายในเมล็ดบางประการที่ทำให้เมล็ดมีการพักตัว จึงควรกระตุ้นความงอกหรือแก้การพักตัว ก่อนเพาะเมล็ด หรือก่อนปลูกดังนี้ เมล็ดฟ้าทลายโจรที่เก็บใหม่หรือมีอายุการเก็บรักษานานน้อยกว่า2เดือน ควรแก้การพักตัวโดยแช่เมล็ดในน้ำนาน 24 ชั่วโมง หรือแซ่ในน้ำร้อน นาน 5-7นาที่ แล้วนำขึ้นมาผึ่ง ไว้ให้เย็นที่อุณหภูมิห้อง
เมล็ดฟ้าทะลายโจรที่มีอายุการเก็บรักษานานประมาณ1 ปี ควรแก้การพักตัวโดยเก็บที่อุณหภูมิ 10 องศาเซลเซียส นาน 1 เดือน หรืออบที่อุณหภูมิ 45 องศาเซลเซียส นาน 48 ชั่วโมง
การดูแลรักษา
1. หลังจากปลูกแล้วประมาณ 7 – 15 วัน ถ้าพบนกล้าที่ปลูกตายหรือเมล็ดไม่งอกควรปลูกซ่อมทันที
2. หลังจากปลูกแล้วประมาณ 30 -45วัน ถ้าพบว่าตันกล้าขึ้นหนาแน่นเกินไปควรทำการถอนแยกไปปลูกในแปลงอื่น เพื่อให้ตันกล้าที่ขึ้นสมบูรณ์เต็มที่ ไม่แย่งอาหารกัน
3.ถ้าพื้นที่ปลูกเป็นที่โล่งแจ้ง ลมพัดแรง แดดจัด ฝนตกชุก ควรคลุมแปลงปลูกด้วยฟางข้าวหรือใบหญ้าแห้ง โดยคลุมบางๆ เพื่อช่วยพรางแสง ลดการชะล้างของน้ำ และช่วยรักษาความชื้นในดิน
4. ให้น้ำทันทีหลังปลูกพืช และในระยะ 12 เดือนแรกหลังปลูกควรให้น้ำวันละ1-2 ครั้ง หลังจาก 2 เดือนไปแล้ว อาจให้น้ำวันเว้นวันหรือตามความเหมาะสมของสภาพพื้นที่และสภาพอากาศ
5. ควรใส่ปุ๋ยเมื่อดินขาดความอุดมสมบูรณ์ โดยแบ่งเป็นระยะ ๆ ดังนี้
ใส่ปุ๋ยอินทรีย์รองพื้นที่แปลงประมาณ % -1กิโลกรัม ต่อพื้นที่ 1 ตารางเมตร หลังปลูกอายุประมาณ 2 เดือน ใส่ปุ๋ยเคมีสูตร 16 -20 -0 หรือ 15-15-15 ประมาณ 100 กร้ต่อพื้นที่ 1 ตารางเมตร หลังปลูกอายุประมาณ 3 เดือน ถึง 3 เดือนครึ่ง ใส่ปุ๋ยเคมีสูตร 15 -15 -15 หรือ 30-20-10 ประมาณ 150 – 200 กรัม ต่อพื้นที่ 1 ตารางเมตร
6. การกำจัดวัชพืช โดยการถอนหรือใช้เครื่องมือช่วย แล้วแต่สภาพการปลูก และควรทำการพรวนดินเข้าโคนต้นไปพร้อม ๆ กัน
7. การกำจัดโรคและแมลง ถ้าพบโรคและแมลง เช่นโรคโดนเน่าและรากเน่าโรคแอนแทรคโนส มด และไร เป็นต้นให้ดำเนินการป้องกันกำจัดโดยการเก็บทำลาย หรือใช้สารเคมีตามคำแนะนำของกรมวิชาการเกษตร
การป้องกันกำจัดโรคแมลง
– ไม่มีโรคแมลงทำความเสียหายร้ายแรง มีเพียงบางโรคเท่านั้นที่ทำความเสียหายบ้าง
– อาจพบอาการผิดปกติที่ใบมีลักษณะเป็นสีม่วง แต่บริเวณเส้นใบเป็นสีเขียวและแคระแกร็น ซึ่งเกิดจากการขาดน้ำเป็นเวลานาน การป้องกันกระทำโดยให้น้ำสม่ำเสมอ อย่าให้พืชขาดน้ำ
การเก็บเกี่ยวและการเก็บรักษา
1. เก็บเกี่ยวส่วนเหนือดิน ในช่วงที่พืชเจริญเติบโตเต็มที่ คือ ช่วงที่พืชออกดอกนับตั้งแต่เริ่มออกดอกจนถึงดอกบาน 50 % ซึ่งพืชจะมีอายุประมาณ 110 – 150 วัน โดยใช้กรรไกรตัดหรือเคียวเกี่ยวทั้งต้นให้เหลือตอสูงประมาณ 5-10 เซนติเมตร เพื่อเลี้ยงตอให้เจริญเติบโตให้ผลผลิตในรุ่นต่อไป